ELIZABETH STACEY

Deakin Üniversitesi, Melbourne, Avustralya.

ÖZET

Bu yazida bir uzaktan egitim kursunda, isbirligi içinde ögrenimin teorik çerçevesi içinde bilgisayar araciligi ile iletisimin (BAI) kullanimi anlatiliyor. Uzaktan egitimde etkilesim modelindeki degisikler tartisiliyor ve BAI'nin ögrencinin ögrenmesine yogunlasarak kullanimi için bir temel anlatiliyor.

Anahtar Kelimeler: bilgisayar aracigi ile egitim, isbirligi içinde ögrenim, sanal etkilesim

Giris: yeni ortaya çikan bir modelde sanal etkilesim

"Metod, yalnizca profesyonel uygulamalarimizda faydalanacagimiz bir tecrübe zenginligi ortaya çikardi. Biz, burada uyumlu ögrenciler arasinda BAI'nin, zaman ve mekan olarak uzakta olup, kendi kendini destekleyen ve güç veren ögrenci toplulugu kurabilen ve kampüs disindaki ögrencilerin isterlerse deneylerle ögrenmeleri için ögretmenin daha fazla aktif rol almasina izin veren bir iletisim sekli, bir elektronik harf zinciri(??) oldugunu göstermis bulunuyoruz." (BAI kursu hakkinda yorumda bulunan MDEd ögrencisi)

Ögretim felsefesi, etkilesimli ögretime ve özellikle birlikte çalisan gruplardaki aktif ögrenmenin etkisine inanan bir ögretmen olarak, uzaktan egitimin "yeni ortaya çikan bir modeli"(Garrison,1993) ile birlikte uzaktan egitimin içine girdim Benim yüz yüze ögretimdeki basarim, böyle gruplardaki ögrenimi kolaylastirma yetenegim, ögrencilerin kendi ögrenimleri için sorumlu oldugu bir role çekme ve onlara geribesleme ve rehberlik saglayarak kendi yorum ve bilgilerini olusturma yetenegine izin vermektir. Ayni yaklasimlar, geleneksel bir bagimsizlik sahasi, tamamen izole edilmis ögrenim (Gibson,1997), uzaktan egitime tanitilan stratejiler olarak ortaya çikiyor. Bilgisayarla aninda (online) ögrenimi, kurslarimiza tanitirken ve incelerken,baska bir ortama çevrilen normal ögretim uygulamam gibi gözükse bile neyin yerine koyuyor ve degistiriyor oldugumun farkina varip, uzaktan egitimin teorik çerçevesini geriye dogru bir bakis açisi ile arastirmaktayim.

Fakültem içindeki kampüs disi kurslarin saglanmasinda, ögrenim ve ögretim degisikligini tanitmaya çabalarken, ilginç bir sekilde bu "geriye dogru teorisi"ni ögrendim.

Personel için profesyonel gelisme ve egitim fakültesindeki esnek kurslarimizda, bilgisayar araciligi ile iletisimin (BAI) kullaniminin bütünlestirilmesini saglama rolü verildi. Personelimizden bazilari, konusulabilme ve birbirini etkileyecek bir sekilde yazma becerilerini gelistirdi fakat ögrenci kavramini bir bagimsiz özerk ögrenci olarak(Holmberg, 1989) korumus bulunuyorlardi. Uzaktan egitim çevresinde yillardir ögretim veren ögretmenler, grup kolayligi içeren ögretimde, grup tartismasinda, bilgisayarla aninda(online) ögretim gibi tek-çoklu ve çoklu-çoklu düzenli etkilesimde kullanilmadi (Paulsen, 1993a). Onlarin devam eden uzaktan ögretimi sekli; kurs malzemeleri hazirlanip ögrencilere gönderildikten sonra, bir sömestr boyunca bir yada iki kez ögrencilere mektup gönderilmesinin yaninda ögrenci tarafindan baslatilan telefon ve elektronik postalara karsilik verirken, gönderilen ödevlerle birlikte yazili bir geribesleme yollanmasiyla yapilir. Bu geleneksel uzaktan egitimciler için, uzaktan ögretimde bir etkilesimli isbirligi grup modeli, gerçekten bilinmeyen yeni bir metottur.

Bu bildiri, BAI'i kullanarak isbirligi ögrenimi arastirmamin bulgularindan gelistirilmis, bilgisayarla aninda (online) ögretim kurs tecrübelerini anlatacaktir. Teorik çerçeveyi, o arastirmamin çerçevesi içinde kalarak, yapisini, amaçlarini anlattim ve bu kursa katilan birinci grup ögrencilerin tecrübelerinden bazilari kisaca tartisildi.

Yenilikçi uygulama incelemesi

BAI'nin kullanimi incelemesinde, hem kampüs içinde hemde disindaki ögrencilere, bilgisayarla konferans yönteminin kullanimi ile ögretim kurslarini esnek bir sekilde veren yenilikçi ögretmenlerle çalistim. Onlarin ögretim ve egitim uygulamalarinin, benim kampüsteki egitim siniflarindaki temaslarim gibi yüz yüze egitimde etkili oldugu bilinen stratejiler oldugunu farkettim. Ama bu stratejiler uzaktan egitim sahasinda yeni ve yenilikçi olarak görülüyordu (Stacey, 1994; Stacey & Thompson, 1995). Küçük grup ögreniminin kurslarla bütünlesip dikkatlice gelistirilmesi, BAI teknolojisinin en etkili kullanimlarindan biriydi. Uzaktaki ögrenciler, uzman olarak bilgilerini iletmekten ziyade grupta ögretmenler ile birlikte kolaylastirici bir rol alarak, sonunda destekleyici emsal grubun parçasi oldular.

Arastirmam, BAI'nin kullanimi ile kolaylastirilan grup metotlariyla sosyal olarak olusturulan bilgiyi ögrenen, sikça birbirlerinden ve kampüsten uzakta bulunan, gruplarda çalisan MBA ögrencilerinin gruplari ile yöntemi tarif etti. Inceleme, Bruffee (1993) tarafindan önerilen birlikte ögrenim metotlarinin teorik bakis açisindan, onlarin birlikte grup ögrenimini analiz etti. Ögrenciler için gerekli degerlendirme konulari, grup katkisina bagli fakat bireysel sorumluluk final sinavinda olacak sekilde bazi degerlendirmeler ile ögrenci isbirligini cesaretlendirecek sekilde tasarlandi.

Bir grup sartlari içinde bilginin yapilandirilmasi fikri, özellikle "yakin gelisme bölgeleri" kavrami hususunda, Vygotsky ve neo Vygotskian arastirmacilarinin çalismasindan çikarilmistir (Goodnow, 1993; Vygotsky, 1978). Bu kavram, "grup, ögrencilerin anlamasina bireysel yapilandirma yeteneginden daha fazla katkida bulunacaktir" teorisine dayandirilmistir. Çünkü, sosyal konusma (bu çalismada, bilgisayar araciligi ile iletisimin elektronik ortami ile kolaylastirilmistir), ögrenciye, ögrenme ve düsünme yapilanmasi için sartlari ve uyandirici etkiyi saglayacaktir. Bu fikirler, elektronik karsilikli konusma ve ögrencilerin bireysel hayallerinin, veri örnekleri saglamak için analiz edildigi bir teorik çerçeve içinde kullanildi. Bu veri, bu teorileri daha bütünsel gelistirdi ve bu yöntemin asamalarini gösterdi.

Inceleme gösterdi ki: *

Grup üyelerinin degisik bakis açilarinin paylasimi. *

Grup iletisimi ile fikirlerin açikliga kavusturulmasi. *

Diger grup üyelerinden ögrenciye geribesleme. *

Problemlerin çözümü için grup çözümü arama. *

Yeni bilgi toplulugunda veya tüm grup içinde bu yeni dili kullanmadan önce, diger grup üyeleri ile tartisarak bilgi toplumunun yeni dilinin uygulanmasi. *

Bilgisayar araciligi ile iletisim yada direk temas ile grup tartismasinin gücü. *

Kaynaklarin grupca paylasimi. (Stacey, 1998).

Grup etkilesiminin sosyal sartlarinda, isbirligi grubu, son bir görüsme anlayisina ulasilincaya kadar fikirleri tartisiyor,ögretmenlerden ve diger ögrencilerden geribesleme aliyor ve degisik bakis açilarindan iletisim kurarak bilgiyi grubun ortak bir karari olarak gelistiriyor. Bu isbirligi içinde ögrenim incelemesi, "bilgi bir ortak karardir, insanlar birlikte konusarak birbirine bagli olarak olusturur" varsayimi ile gelistirildi. Bu incelemede "konusma" ile , telefondan faksimileye, elektronik postaya veya bilgisayarla konferansa kadar degisik teknoloji alaninda araci bir yöntem kastedilmektedir. Elektronik bilgisayarla konferans, çoklu-çoklu iletisim, (Paulsen, 1993b) toplumsal iletisimin temel ögrenme merkezidir ki bundan diger yöntemler, tek-tek ve tek-çoklu iletisim (konusma), ortaya çikabilir. Teorisyenler ve arastirmacilarin önermis oldugu gibi, ideal egitim bizi konusmaya sonra da düsünmeye baslatir ve egitim, birbirine bagli, sosyal olarak yapici, konusmaya ait bir metottur.

Bu arastirmada, birbirini etkileyen iletisim metodu, sosyal olarak yapilanan ögrenim için bir araç olarak kurulan bilgisayar araciligi ile iletisimle kolaylastirilmistir. Vygotsky'nin kuramina göre (1975) bir baskasi ile konusmanin fonksiyonu olarak düsünürüz, bu da etkili ögrenim için sosyal bir çevrenin zorunlu oldugunu gösterir. Uzaktan ögrenim durumunda, bu BAI ile saglandigi gibi teknoloji araciligi ile basarilabilir. Bruffee (1993), ögrenimi, bir bilgi toplulugunu digerine geçmek için birakma olarak tanimladi. Ona göre bilgisayar araciligi ile iletisim yönteminin böyle bir ögrenim için bir siçrama tahtasi saglamaktadir. Bu arastirma çalismasinda, ögrenciler, kendi kurslarinin bilgi topluluguna ulasmak için isbirligi içinde çalistilar, özellikle, Is Ekonomisinde. Çalisma biriminin ögrenme toplulugunun konusu olan çalisma, grup etkilesimi, iletisim kurslarinin sonunda ögrenim grubu, öyle gelistirdi ki yeni kavramlarin bireysel yapisi içinde herkesin yalniz basina yapisallasma teorisine göre devam edebilecegi hale geldi. Bununla beraber, böyle kavramsal bir degisikligin olmasi için yüz yüze veya araci ile konusmaya ihtiyaçlari vardi. Bu durum, ulastiklari bilgi topluluklarindaki anlayis ile konusabilen ögrenciler sayesinde, ögrenme metodunun nasil gözlenebilir oldugunu gösterir.

Isbirligi içinde ögrenim metodunun bilgisayar araciligi ile iletisimin kullanilmasiyla gelismesi, elektronik konferans konusmasinin analizi sayesinde izlendi. Hem elektronik metin hem de ögrenci görüsmeleri, isbirligi içinde ögrenim çevresini olusturan beraberindeki iletisim katlarindan sözedip, yüz yüze görüsmeleri, telefon ve faksimile iletisimlerini içerdi. Bu iletisim ve ögrenme metodunda, bilgisayar araciligi ile iletisimin merkeziyeti, gruplarin ikisi tarafindan gelistirildi. Bununla beraber, BAI grup etkilesimi, ögrenci görüsmeleri, grup gözlemi, bir grupta yaygin bir sekilde kullanilmadi ve grup görüsmesi, ortaya çikan degisik sonuçlari açiklamak ve bilgi vermek için kullanildi. Bir merkez ihtiyaci olmaksizin, ögretmen yardimi ile devam eden bütün grup elektronik tartismalari, ögrencilerin elektronik konferans ortamini kullanmalari ile sinirlandi. Ögrencilerin çalistigi çesitli kurs birimleri, yil boyunca grup çalismasi gerektirdi fakat idare ve ögretim için BAI'i kullanilmadi. Gruplarin, kurs baslangicinda haftasonu ikametinde, bir "örgütlenme ile ilgili davranis" ödevinin sunusu üzerinde önce birlikte çalismis olmasi bunun bir örnegidir. Bu kurs biriminde elektronik sunus istege bagli idi ve birim ögretim stratejileri, daha çok hafta sonu ikametinde yapilan isler, eger ayarlanabilirse yüz yüze veya basim ile görüsmeler üzerinde yogunlasti. Ögrenciler, birinci dönem boyunca, devamli bilgisayarla aninda katilimda bulunmadilar. Bir grup digerlerine göre uzakligi yüzünden bu görevde konferans kullanimi için motive edildi. Bununla beraber onlarin elektronik iletisimleri, zorunlu kullanimla degil uygun olan kullanimla yürütüldü ve bazi grup üyeleri bilgisayarla aninda katilimda bulunmadilar.

BAI bir kursu insa etme-sanal mekan idaresi

Yenilikçi ögretim personelinin uygulama arastirmalarindan, bu elektronik çevrede etkili ögretim için bir kaç önemli strateji açikliga kavustu. Okutmanlar; *

Etkilesimin dogal kullanimi ile yapilandirma - konferans, konferans katkilarini dikkate alan bir degerlendirme ile gerçeklestirildi; *

ilk önce ögrenci mesajlarina cevap verme - okutmanlar grupta birbirini etkilemeyi gelistirmede aktif idiler; *

bir grup destekleyicisi gibi hareket etme - konulari ögrencinin cevaplamasina izin verme ve yalnizca gerektigi zaman yol gösterme; *

çok üyeli kurslar için planlanmis konular sayesinde, isbirligi içinde ögrenimi gelistirerek küçük gruplari kullanma saglayabildikleri zaman, BAI etkili olarak kurslarla bütünlesti

BAI ile ögretim ve ögrenim

Arastirma çalismamdaki ögrenciler,konferansi iyi ögrenmeleri için geçen süreyi hesapladilar ve böyle iletisim teknolojilerinin kullaniminin isyerlerinin parçasi oldugunu ve kurslarinin degerlendirilmesi için not verilmesi gerektigini iddia ettiler. Uzaktan Egitim uzmani olarak kurs ile bütünlük içindeki önemli konu ve iletisim teknolojileri kullanimini içeren bir kurs gelistirdim. Bu kursa katilan ögrenciler bilgisayar konferansi konusunda pratik yaparken bu konudaki deneyimlerini de yansittilar. Içerik ve metod, arastirma bulgularima dayandi ve kurs , asagidaki konulari vurgulamak için tasarlanirken ögrenciye anlatildi: *

Es zamanli olmayan, BAI ile birbirini etkileyen metin-tabanli dogasi,

yazdiginiz, yansittiginiz ve iletisim kurdugunuz yolu etkileyen bir yönü olmasi *

Ögrenim ve ögretimde bilgisayar konferans sisteminin potansiyeli, tartismaya düzenli olarak katkida bulunan herkese fikirleri paylasmak için dinamik bir çevre saglamasindan dolayi önemli olacaktir. Bu gerçekçi bir beklentidir (bilgisayar ve elektronik iletisim sistemleri tüm beklentileri yarida birakan bir yönü de vardir) ve gerekli olan degerlendirmenizin bir parçasi olacaktir (detaylar asagidadir).

*

BAI yoluyla yapilan ögretimin esnekligiyle, birimi belirledigimiz ihtiyaçlara göre adapte edebiliriz demektir. O herhangi bir ortamda yada basim yolu ile birkaç yil sürmelidir diye tanimlanmamistir. Grup ihtiyaçlarinin dogasina uydurmak için onu degistirebiliriz. (BAI ile ögretim ve ögrenim için kurs özeti).

Birimi tamamlarken, onlardan bu çevrede ögretim ve ögrenim limitleri ve potansiyelinin arastirilmis olmasi ve BAI'i kullanma tecrübelerinin ve okumalarinin bir rapor halinde yazilmis olmasi beklenir.

Özellikle onlar için tasarlanan: *

Konferanslara mesaj gönderme, ekleme ve mesajlardan dosyalari çekmek için birinci sinif bilgisayarla konferans sisteminin yeterli ve güvenli bir kullanicisi olmak. *

Bir elektronik çevrede ögretim ve ögrenim için etkili stratejileri anlamak, özellikle bilgisayarla aninda grup ögrenimine katilma ve kolaylastirma için uygun iletisim becerilerini anlamak. *

Yazilim iletisimleri ile saglanan çesitli elektronik kaynaklardan, egitimsel kaynaklari çekmek. *

Açik ve uzaktan ögrenim alaninda ve onlarin bu alandaki teorik anlayislari içinde, bu teknolojinin kullanimini bir kritik yaklasimla ve bir temel için arastirmak.

Daha önceki çalismalarimdan birinde, isbirligi içinde ögrenimin neden bu ortamda kullaniliyor oldugu açiklandi ve bu, daha sonralari konferanslarda tartisilan bir konu örnegi oldu.

BAI hakkinda yazi ve arastirma, gruplarin isbirligi içinde tartismasini ve bu ortami kullanmalarini sik sik anlatir. Bunun baslica sebebi, geleneksel olarak uzaktan egitimde, ögrencilerin yalnizlik içinde çalistigi anlamina geliyordu ve yalnizca etkilesim teknolojilerinin gelismesiyle uzaktan grup etkilesiminin mümkün oldugu kastediliyordu. Özerk yapidaki isbirligi gruplari, BAI'nin kullanimi sayesinde daha yaygin olarak uzaktan egitime tanitiliyor. Biraz ögretmen-ögrenci etkilesimi ile basili ve isitsel-görsel malzemelere dayanan kurslar ve kuruluslarca organizesi mümkün olan çalisma okullari ve telefon hatta video konferans etkilesimi gibi temel iletisim usulleri BAI'nin tanitimi ile degismis bulunuyor. Bu aslinda, kurs dinamiginin çesidini ve merkezi organizatör ögretmenden kolaylastiran ögretmene dogru degistiriyor. Elektronik grup yerleri bir kere organize edildiginde ögrenci-ögrenci etkilesimi daha kolay organize olur ve akranlarindan ayrimi azaltilir.

Bu demek degildir ki grup ögrenimi her gruba otomatik olarak tanitilir. O uygun olmak zorundadir ve sizinde buldugunuz gibi degisik bir ögrenim ve ögretim sekli,organizasyon gerektirir. Gelecek bir kaç hafta içinde, sizden isbirligi gruplarinin seklini dikkate almanizi,o tarzda çalisma uygulamanizi, kolaylik getiren ögrenim çesidini düsünmenizi ve uzaktan egitimde kullanilabilecek en iyi yol için kendi degerlendirmenizi yapmanizi istiyorum." ( BAI elektronik konferans ile ögretim ve ögrenime mesaj).

Ortam, kurs detaylari iletisim ve pek çok kaynagin yerlestirilmesi için kullanildi. Ögrencilerin çalismasinin bir kismi Internet üzerinde hangi kaynaklarin oldugunu bulmak ve bilgisayar agi (web) sitelerinin bir kaynak olara kullanimini degerlendirmekti.

Katilimcilardan biri, düsüncelerinin bir parçasi ve kursta tecrübe edilen ögrenim metotlarinin tartismasi olarak bir özet ekledi ve bilgisayarda aninda olan tartisma ve faaliyetleri yansitti. O, faaliyetlerini aslinda su sekilde özetledi. Grup: *

isbirligi içinde ögrenimde gruptaki digerleri ile mesgul oldu *

özellikle yasli uzaktan egitim ögrencileri ile ilgili olarak isbirligi içinde ögrenimi ilgilendiren konulari tartisti *

geleneksel olarak ulastirilan yüz yüze kurslarla ve basili materyallerle, bilgisayarla aninda yapilan ögrenimi karsilastirdi *

BAI hakkinda makaleler arayarak yeni bilgiler olusturmaktan ve bulunan bilginin tartisilmasi ve okunmasindan sorumlu idi. ( BAI elektronik konferans ile ögretim ve ögrenime ögrenci mesaji).

Teknoloji ile ögretim zaferleri

Tartismanin kalitesi ve verilen açiklama gösterdi ki ögrencilerin bu ortamda ögrenim ve ögretim yapabiliyor olmasi, benim için kesinlikle teknoloji ile ögretimin bir zaferi idi. Ögrencilerin itiraflarina göre bilgisayar konferansina katilmak için zorlanmis olmak,bilgisayar konusundaki güvenlerini ve hiç tanimadiklari bir gruba düsüncelerini ifade etme güvenlerini arttirmis oldu. Yalniz kalma hislerinin azalmasi (ve bir katilimcinin belirttigi gibi ayrilma oraninin azalmasinin mali etkisi) ve "bagli olma hissi", bilgisayara girip digerlerinin ne yazmis oldugunu görmek için cesaretlendirdi ve ayni zamanda uzaktan ögrenim tecrübelerinde önemli avantajlar ve temel degisikler oldu. Mesaj iletiminin es zamanli olmayisi ailesiyle yasayan çalisan ögrenciler için bir ödüldü. (Bir gece geç vakitte bilgisayar hattinda konferansa kafa patlatmadan önce isimi bitirmeye çalistigim sirada bir ögrenci, es zamanli olarak saat sabah 1.30'da sohbet etmek istedi! Sik sik ailesi uykuda oldugu zaman çalistigini ve bilgisayara daha kolay girebildigi konusunda beni ikna etti -zamanlarimizin ve yasamlarimizin bir açiklamasi. Ögretmene ulasabilmek de onlarin ögrenimi için bir avantajdi- (fakat her zaman 24 saat boyunca degil!). Uzaktan egitim ögrencileri olarak sik sik haftalarca bekletildikleri için fikirlerinin dönütünü almak, ögrenimleri açisindan baska bir önemli gelismeydi. Bilgisayarda aninda iletisimde geçen zaman miktari ile ilgili olarak bazilarinca pek çok geleneksel içerik, daha az metot kullanildi. Pek çok uzaktan egitim ögrencileri, aile baglantilarindan ve is zamanlarindan kurtulduklarinda enerjilerinin kadar çalisirlar. Bilgisayarla aninda iletisimde düzenli olunmasini beklemek daha önceki arastirmalarimdaki ögrenciler tarafindan tecrübe edildigi gibi bir gerilim idi. Grup, bilgisayara giris ve bilgisayar agindan (web) dosya indirilmesinin maliyeti hakkinda bazi ilginç hesaplamalar yapti. Bu konu özenimizi garanti eder. Bizim planlayicilarimiz onu farketmeyebilirler ama ögrenciler maliyetleri devrolunmasinin farkindadirlar ve bu durum yayin yollarinin güçlü bir temele ihtiyaci oldugunu gösterir.

Daha pek çok konu ve düsünce uzunca tartisildi. Ögrencilerden biri, degerlendirici bir yorumla ögrenimlerde etkilesimin degerini özetleyerek ayni zamanda arastirmami da önerdi:

"Çok daha uzun yazi ve düsünce" (baskalarinin katkilari ile canlandirilan dahili konusmalar)

Ilgili ögrenciler, bu birim ile arastirmamdaki bulgulari destekler buldular ve böyle bir bilgisayarla aninda iletisim kursu için temeli güçlendirdiler.

Bates (1991) uzaktan egitimde etkilesimin öneminin, özellikle Avustralya ve Kuzey Amerika üniversitelerin ikili egitime ilgisinin bir fonksiyonu ve (Bates 1995) geleneksel kampüste etkilesimli ögretime verdikleri degerden kaynaklandigini savunmaktadir. Bilgisayarla aninda iletisimle ögretim gören ögrenciler ile tecrübelerim, ögrenimlerindeki degisiklikleri anlasir hale getirdigi gibi, arastirmam isbirligi içinde ögrenimdeki teorik anlayislar, öyle bir etkilesim odagi için degisen bir temel saglamis bulunuyor. Uzaktan egitimde sanal etkilesimin yeni modeli güçlü bir odak üzerine ortaya çikmis bulunuyor çünkü o, uzaktan egitimin etkisini gelistiren bir yol sagliyor.

Anahtar kelimeler: bilgisayar aracigi ile egitim, isbirligi içinde ögrenim, sanal etkilesim

REFERANSLAR

Bates, A. W. (1991). Üçüncü nesil uzaktan egitim: Yeni teknolojinin meydan okumasi.

Uzaktan Egitim Arastirmasi, 3(2), 10-14.

Bates, A. W. (1995). Teknoloji, açik ögretim ve uzaktan egitim.

London: Routledge.

Bruffee, K. A. (1993). Isbirligi içine ögrenim: yüksek egitim, birbirine baglilik ve bilgi otoritesi. (l st ed.). London: The John Hopkins University Press.

Garrison, D. R. (1993a). Uzaktan egitimde yetki ve kalite. In D.Keegan (Ed.),

Uzaktan egitimin teorik kurallari (pp. 9-21).

London: Routledge.

Gibson, C. C. (1997). Uzaktan ögretim ve ögrenim: gelismede bir model degisikligi. Açik uygulama. Uluslararasi Uzaktan Egitim Konseyi, 1, 6-8.

Goodnow, J. ,J. (1993). Son bölüm: Vygotskian sonrasi arastirmanin yönü.

In E. A. Forman, N. Minnick, & C.A.Stone (Eds.), Ögrenim sartlari: Çocuklarin gelisiminde sosyo-kültürel dinamikler. (pp. 395).

New York: Oxford University Press.

Holmberg, B. (1989). Uzaktan egitimin teori ve uygulamasi. London:Routledge.

Paulsen, M. (1993a). Bilgisayar araciligi ile iletisimde bazi pedogolojik teknikler.

In F. M. Verdejo & S. A. Cerri (Eds.), Uzaktan ögrenimde isbirligi içinde dialog teknolojileri (pp. 33-47).London: Springer-Verlag.

Paulsen, M. F. (1993b). Bilgisayar araciligi ile iletisimde pedogolojik teknikler.

In G. Davies & B. Samways (Eds.), Uzaktan ögretim '93,(pp. 647-656). Trondheim, Norway: Elsevier Science Publishers B.V.

Stacey, E. (1998) Bilgisayar araciligi ile iletisim ile grup etkilesimi sayesinde ögrenimi ilerletme çalismasi. Yayinlanmamis PhD tezi, Melbourne: Monash University

Stacey, E. (1994). Ögrenciler için bilgisayar araciligi ile iletisim ile kalite ve etkiyi gelistirme. Açik ögrenim '94:

Birinci Uluslarasi Açik Ögrenim Konferansi Ilerlemeleri., (pp.156-161). Brisbane: Queensland Açik Ögrenim Agi ve Queensland Universitesi.

Stacey, E., & Thompson, L. (1995). Sanal sinirlari geçis: bilgisayar araciligi ile iletisim teknolojilerinin tanitiminda akadademik personelin degisen rolü. ln F. Nouwens (Ed.), Uzaktan egitim : sinirlari geçis. 12 inci Avustralya Açik ve Uzaktan Ögrenim Kurulusu Iki Yillik Forumu, (pp. 367). Vanuatu:Publishing Unit, Central Queensland University.

Vygotsky, L. (1975). Düsünce ve dil (gözden geçirilmis basim).

Cambridge,MA: MIT Press.

Vygotsky, L. (1978). Toplum zekasi: yüksek psikolojik metodlarin gelismesi. Cambridge MA: Harvard University Press.